De gapergalerij
Digitale tentoonstelling over het typisch Nederlandse uithangbord voor apotheker en drogist
Muzelman, afkomstig uit Amsterdam, tweede helft 19e eeuw. Enkhuizen, Zuiderzeemuseum, obj.nr. MAG0031. Foto: Stichting Farmaceutisch Erfgoed. Fotograaf: Studio-Oost. CC BY-NC-SA 3.0. Bewerkt.
De gaper is een typisch Nederlands verschijnsel. Door de eeuwen heen moeten er honderden van deze uithangborden geweest zijn, verspreid over apotheken en drogisterijen in het hele land. In de loop van de twintigste eeuw verdwenen ze langzaam maar zeker uit het straatbeeld, maar tot die tijd keken gapers generatieslang op onze voorouders neer.
Als eerbetoon aan de hoogtijdagen van dit unieke uithangbord staat de gaper nu zelf te kijk: in deze online tentoonstelling vind je tientallen exemplaren die je stuk voor stuk van dichtbij kunt bewonderen. Vergaap je aan deze prachtige volkskunst, leer meer over de verschillende soorten gapers en ontdek waarom we ze tegenwoordig niet veel meer zien.
Kopstukken
Verreweg de meeste gapers zijn in de loop van de tijd verloren gegaan, maar zo’n 120 exemplaren van vóór 1925 bleven bewaard. Een groot deel hiervan werd geportretteerd voor deze online tentoonstelling. Samen laten de gapers zien hoe veelkleurig en veelzijdig deze vorm van volkskunst was.
Het achterste van de tong
Geen enkele gaper is hetzelfde, maar toch laten de meeste zich typeren als oosterling, gaper in uniform, apotheker of nar. Waarom kozen apothekers en drogisten vaak juist voor deze soorten gapers? Wat hebben ze met de geneesmiddelvoorziening te maken?
Verdwenen fenomenen
Hoewel vroeger lang niet elke drogisterij of apotheek een gaper had uithangen, waren er in de meeste grotere steden toch wel meerdere te vinden. Dit bleef zo tot diep in de twintigste eeuw. In sommige plaatsen vind je ook nu nog drogisterijen met namen als ‘De Vergulde Gaper’. Als uithangbord is de gaper echter bijna volledig uit het straatbeeld verdwenen. Wat is er met de koppen gebeurd?
Colofon
Tekst & uitleg:
Peter van den Hooff. Sinds 2013 werkzaam bij de Vakgroep Geschiedenis van de Farmacie van de Universiteit Utrecht, waar hij onder meer onderzoek doet naar farmaceutisch erfgoed. Hij publiceerde verschillende artikelen over gapers en was in 2016-2017 namens Stichting Farmaceutisch Erfgoed betrokken bij de herinrichting van de tentoonstelling Zeg eens AAA in het Zuiderzeemuseum.
Fotografie:
Studio-Oost
Concept & realisatie:
Collageboy Studio
Met dank aan:
André Groeneveld (Zuiderzeemuseum, Enkhuizen), Anneke Hendriksen-Roby (Zeist), Astrid Hart (Drogisterij Van der Pigge, Haarlem), Christel Kordes (Stedelijk Museum Breda, Breda), Cor Soeteman (Den Haag), Cynthia Nooijens (Stedelijk Museum Breda, Breda), Gerard Raven (Museum Flehite, Amersfoort), Ilse Boks (Museum Prinsenhof Delft, Delft), Janneke van Brussel (Logement De Gaaper, Amersfoort), Jannete Tournois (Dordrechts Museum, Dordrecht), Jos Breukers (Veiligheidsmuseum PIT, Almere), Karien Beijers (Frans Hals Museum, Haarlem), Klaartje Schweizer (Nederlands Openluchtmuseum, Arnhem), Manon Hees (Zuiderzeemuseum, Enkhuizen), Marlon Steensma (Groninger Museum, Groningen), Mayke Groffen (Museum Rotterdam, Rotterdam), Mieneke te Hennepe (Rijksmuseum Boerhaave, Leiden), Paul van Brakel (Nationaal Militair Museum, Soesterberg), Pina Cardia (Museum Haarlem, Haarlem), Rebecca Romijn (Amsterdam Museum, Amsterdam), René Zuurendonk (Zuiderzeemuseum, Enkhuizen) en Wouter Klein (Universiteit Utrecht, Utrecht).
