In het spoor van de Papaver
Bloemen laten sporen achter in het verleden. Duik hier in de bijzondere geschiedenis van de Papaver Somniferum, opium en opiaten.
Papaver Somniferum. Bron: SAplants via Wikimedia Commons
De klaproos: een prachtige rode bloem die in Nederland regelmatig te bewonderen is. De klaproos komt in vele verschillende soorten en maten voor in West-Europa. Ze behoren allen tot een grote plantenfamilie van het geslacht Papaveraceae. Binnen die familie is één lid buitengewoon bekend. Het gaat om de Papaver Somniferum, ook wel bekend als de slaapbol, waaruit al eeuwenlang opium wordt gewonnen.
Het melksap in de bollen van de Papaver Somniferum bevat meer dan vijftig opiumalkaloïden waaronder morfine, codeïne en thebaïne. Opiaten, producten vervaardigd op basis van opium, zijn in staat om pijn sterk te stillen en patiënten in een ‘roes’ te brengen. In het heden en verleden werden opiaten op verschillende manieren geconsumeerd: gegeten, gerookt en sinds de negentiende eeuw ook geïnjecteerd, als pil ingenomen, als poeder gesnoven en geïnhaleerd.
De slaapbol heeft door de befaamde effecten van zijn melksap een herkenbaar spoor achtergelaten in de geschiedenis. In deze tentoonstelling volgen wij dat spoor van productie tot distributie en consumptie. We ontdekken de vele gezichten van de wereld van opium, opiaten en opioïden.
Opium als handelsgoed
De legendarische opium uit het verleden werd eeuwenlang gebruikt om allerlei kwalen te behandelen. Waar kwam dit ‘wonderingrediënt’ vandaan en hoe werd het bewerkt? Om die vraag te beantwoorden kijken we naar belangrijke locaties aan de start van de opiumhandelsketen; het begin van het spoor van de papaver.
Opium en opiaten in medisch en niet-medisch gebruik
Het spoor van de papaver kende vele zijsporen en omwegen om consumenten te bereiken. Door de tijd heen waren opium en opiaten in vele vormen en manieren verkrijgbaar. Leer hier over het medische- en niet-medische gebruik van opium, opiaten en opioïden.
Colofon
Redactie & vormgeving
Rimke van der Bij. Studeerde Cultureel Erfgoed aan de Reinwardt Academie te Amsterdam. Ze behaalde in 2020 haar diploma met daarbij het supplement Archivistiek B. Van der Bij raakte na diverse projecten bij erfgoedinstellingen geïnteresseerd in het digitaal presenteren van erfgoed. Ze is werkzaam bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis.
Toine Pieters. Studeerde farmacie en moleculaire genetica aan de Universiteit Utrecht en promoveerde in 1999 bij de Universiteit Maastricht op het gebied van wetenschapsgeschiedenis. Sinds 2014 is Pieters directeur van het Freudenthal Instituut en hoogleraar geschiedenis van de farmacie bij de Universiteit Utrecht. Hij houdt zich onder meer bezig met historische trajecten van geneesmiddelontwikkeling en geneesmiddelgebruik. Pieters is daarnaast voorzitter van de Stichting Farmaceutisch Erfgoed.
Stephen Snelders. Studeerde geschiedenis aan de Universiteit Utrecht en promoveerde in 1999 aan de Vrije Universiteit op het gebied van geschiedenis van de psychiatrie. Sinds 2015 is Snelders research fellow en docent wetenschapsgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht. Hij houdt zich onder meer bezig met de geschiedenis van drugs, drugsgebruik en drugshandel.
Redactionele ondersteuning
Henk Buurma. Als gepensioneerd apotheker nu betrokken bij de Stichting Farmaceutisch Erfgoed. In zijn werkzame leven was hij directeur van SIR Institute for Pharmacy Practice and Policy en van Apotheek Stevenshof, beide te Leiden. Van 2008 tot 2017 was hij tevens Directeur Opleidingen bij de KNMP in het kader van het Specialisme Openbare Farmacie.
Marcel Bouvy. Hoogleraar farmaceutische patiëntenzorg aan de Universiteit Utrecht. Lid van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen. Tot voor kort tevens werkzaam als openbaar apotheker. Projectleider van het TAPTOE consortium dat onderzoek doet naar opiaatgebruik in Nederland.
Fotografie
Amy Gibcus
Concept & realisatie
Collageboy Studio
Met dank aan
Wim Best, Wim Rakhorst, Peter Wittop Koning, Universiteitsmuseum Utrecht, Mainline, Trefcentrum MGN, KNMP, VNA, Nationaal Museum van Wereldculturen, Nationaal Archief, Rijksmuseum Boerhaave, Delpher, Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, CODA Apeldoorn, Wellcome Collection, National Museum of American History, Leiden University Libraries, Het Geheugen, Rijksmuseum, Belasting en Douane Museum, DEA Museum, Horniman Museum and Gardens, Norwegian Pharmacy Museum, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Toronto Public Library en Science Museum Group Collections.
Heb je tips of opmerkingen? Laat het ons weten op info@stichtingfarmaceutischerfgoed.nl